BINH PHÁP KHỔNG MINH

Tiện Nghi Thập Lục Sách - phần 6

THỨ SÁU

TRỊ NGƯỜI

- Phép trị người là phong hóa của đạo, nhờ sự bày tỏ ra ngoài mà thi hành được
- Cho nên Kinh sách nói rằng : bày tỏ đức và nghĩa ra thì dân hưng thịnh và hành thiện, bảy tỏ sự thương ghét ra thì dân biết điều cấm đoán.
- Ánh sáng của mặt trời, măt trăng được dân chúng ngẩng mặt lên xem, đó là trường hợp của vua Nghiêu Thuấn được các giống rợ ở chống xa xôi đến cống hiến.
- Đối với các vua Kiệt Trụ thì thuộc hạ phản bội, không phải là do Trời làm lòng người thay đổi ,mà là do người trên khiến sinh ra như vậy.
- Cho nên trị người còn giống trồng lúa, trước hết phải nhổ cỏ.
- Phép chính trị của bậc vua sáng suốt cốt là hiểu biết điều lo âu của người, hiểu biết các chức nhỏ hầu hạ tay chân, hiểu biết các chức quan lớn của nước nhỏ
- Cho nên có nói : kẻ tay chân hầu hạ khắc hại dân chúng, không chừa nơi nào, chẳng biết tới đâu là cùng cực. Khắc hại miếng ăn của dân, mà nhân dân chịu nạn đói kém, ắt là sinh ra loạn nghịch.
- Chỉ khuyến khích nghề nông mà không đoạt thì giờ của nông dân, thu thuế má mà không lấy hết của cải của dân, như thế nước giàu nhà yên, chẳng phải là thích đáng hay sao ? có nước, có nhà thì không lo nghèo mà chỉ lo không yên
- Cho nên nền chính trị của thời Đường Ngu gặp nhau ở chỗ lợi người, dùng thời trời, chia lợi đất, để chuẩn bị các năm xấu. Mùa thua dư lương thực để bù thêm vào các mùa thiếu lương thực. Của cải trong thiên hạ thông thương với nhau, ngoài đường không lượm của rơi và công việc của dân không khi thì bỏ, khi thì làm.
- Cho nên theo cái thế của đời Ngũ Bá thì người không có đủ lại hiến dâng cho kẻ có dư, do đó ngày nay các nước chư hầu đều tham lợi.Điều lợi sinh ra thì dân chúng cùng tranh nhau, các điều tai hại cùng xảy ra, kẻ mạnh người yếu xâm phạm nhau, việc tự sức cày cấy thì ít ỏi, việc công thương thì nhiều đời sống của dân trôi nổi như mây trời, tay chân không được yên ổn.
- Kinh sách nói rằng : không quý vật khó , khiến dân không trộm cắp, không quý vật vô dụng khiến dân chẳng loạn, tất cả chỉ chăm lo coi sóc phận sự của mình mà thôi, đó là phép chính trị của thánh nhân.
- Ngày xưa vào thời Tề Cảnh Công, chỉ lo dân không tiêu pha xa xỉ và không thỏa lòng về lễ chế, còn nghi chế đời Chu Tần thì bỏ văn vẻ bề ngoài chỉ giữ thực chất và khuyên dân trọng điều lợi.
- Chế ra những vật vô dụng, chứa những hàng hóa vô ích, vàng bạc ngọc bích, ngọc trai, chim phỉ thúy, các vật quý báu lạ lùng, sản xuất từ phương xa, đó chẳng phải là đồ dùng của hạng thường dân. Gấm vóc, lụa là, the sa, áo lụa bạch đen vàng, đó chẳng phải là thứ mà dân thường mặc. Đồ chạm khắc tô vẽ, các vật tinh xảo khéo léo, các việc khó thành đều có trở ngại cho nghề nông. Xe kiệu ra vào vào, áo bào, áo dạ, áo tơ đó chẳng phải là thứ thường dân chưng diện. Cung, thất, đường , điện, cửa lầu, tranh ảnh, thú vật, thành lũy dài rộng, mồ mả quá mức, tiêu phí hết của cải để tỏ vẻ cao thượng, đó chẳng phải là nơi ở của thường dân.
- Kinh sách nói : điều mà kẻ thường dân yêu mến chỉ là sự siêng năng khổ sở về việc cày cấy, trồng trọt, là sự cẩn thận giữ mình, tiêu dùng dè dặt, để nuôi cha mẹ, lấy của cải để chế ngự sai khiến họ, lấy lễ nghi để sử dụng họ, năm tốt được mùa mà không xa xỉ, năm xấu mất mùa mà không tằn tiện, chứ trữ sẵn phòng bị , đó là đạo trị dân, chẳng hợp với tiết khí bốn mùa hay sao.