Đức Khổng Tử nói về phẩm hạnh của người quân tử

Khổng Tử (551-479 trước Công nguyên) đã từng nói, “Hoa lan mọc

 trong rừng, tỏa hương thơm ngay cả khi không có ai xung quanh

 thưởng thức. Tương tự như vậy, người có nhân cách cao quý sẽ 

không để cảnh nghèo làm nhụt chí tu Đạo và xây dựng uy đức.”

Người quân tử nói bằng hành động

Có một lần, Nhan Hồi hỏi thầy của mình là Khổng Tử: “Lời nói của

 phường tiểu nhân có những điểm gì chung? Là người quân tử, cần

 phải hiểu cho rõ.” Khổng Tử đáp: “Một người quân tử nói bằng

 hành động. Trong tất cả lời nói và việc làm, người ấy đều thực 

hiện theo những chuẩn mực mà thánh nhân đã dạy. Một kẻ tiểu 

nhân chỉ giỏi nói miệng mà thôi. Kẻ ấy chỉ giỏi đòi hỏi và tìm lỗi 

của người khác, trong khi lại chẳng đóng góp gì. Một người quân 

tử đối nhân xử thế bằng sự chân thành. Khi nhìn thấy bạn bè của 

mình vi phạm đạo đức, người đó sẽ cảnh báo những hậu quả mà 

bạn mình phải gánh chịu và khuyên bạn hành động theo lương 

tâm. Lời nói của họ là phát xuất từ trong tâm bởi vì họ thực sự 

quan tâm đến hạnh phúc của người khác. Kết quả là tình bạn sẽ 

ngày càng sâu sắc hơn. Kẻ tiểu nhân thì lại thường kết thành bè 

đảng để gây rối. Tuy nhiên, chúng không thể không đổ lỗi và đâm 

sau lưng nhau.” Khổng Tử cũng giảng: “Quân tử nghĩ về đức hạnh,

 tiểu nhân truy cầu hưởng thụ. Quân tử nghĩ về đạo lý; tiểu nhân

 truy cầu những đặc ân mà hắn có thể kiếm được.” 

Dùng trí tuệ để tránh một cuộc chiến

Khổng Tử đã dẫn các học trò đến đất Khuông, một vùng thuộc 

nước Tống. Những người dân địa phương đã nhầm Khổng Tử với 

Dương Hổ, kẻ đã từng tấn công tàn bạo người dân đất Khuông. Họ

 ngay lập tức báo động cho Giản Tử, thủ lĩnh của người Khuông.

 Giản Tử vội vã tập hợp binh sĩ mặc giáp, rồi họ cưỡi ngựa đến bao 

vây Khổng Tử và các học trò của Ngài.

Tử Lộ, một trong những người học trò của Khổng Tử, có lòng dũng 

cảm thiên phú. Ông thấy khó chịu ngay khi nhìn thấy những người 

Khuông hung tợn vây xung quanh. Ông nắm lấy vũ khí sẵn sàng 

nghênh chiến. Khổng Tử ngăn ông lại và nói: “Không lẽ những 

người đang tu luyện, hành thiện và công bình lại không thể ngăn 

chặn điều ác này sao? Ta thực sự sai lầm nếu không truyền rộng 

những áng thơ cổ cùng những tác phẩm lớn và đề cao nghi lễ và 

âm nhạc… Lại đây đã, Tử Lộ. Con hãy chơi nhạc và hát lên, rồi ta 

sẽ hòa tấu.” Tử Lộ đặt vũ khí của mình xuống và lấy ra một nhạc 

cụ. Khổng Tử cũng tham gia. Sau ba vòng ca hát, người dân 

Khuông nhận ra rằng Khổng Tử là một vị thánh hiền, chứ không 

phải là Dương Hổ tàn bạo. Họ cởi bỏ áo giáp và bỏ đi.

Tập trung vào vấn đề chính

Một ngày nọ, Lỗ Ai Công hỏi Khổng Tử, “Ngày xưa, vua Thuấn 

đã đội loại vương miện gì?”

Khổng Tử không trả lời.

Nhà vua hỏi lại: “Ta đang cố gắng học hỏi từ ngài. Tại sao ngài 

không trả lời?”

Khổng Tử cúi đầu đáp: “Bởi vì câu hỏi Bệ Hạ đưa ra không tập 

trung vào những vấn đề chính. Đó là lý do tại sao thần đang suy 

nghĩ làm thế nào để trả lời.”

Nhà vua thấy tò mò và hỏi: “Những vấn đề chính là gì?”

Khổng Tử trả lời: “Trong suốt triều đại vua Thuấn, ông luôn 

thương dân như con của mình. Ông đề cao giáo dục đạo đức và bổ 

nhiệm những người hiền tài. Đức hạnh của ông lan xa khắp chốn. 

Tuy vậy, ông vẫn luôn giản dị khiêm nhường. Ông đã làm mọi thứ 

thay đổi thật nhẹ nhàng, giống như bốn mùa luân phiên thay đổi 

trong tự nhiên. Ông khuyến khích việc giáo hóa đạo đức trong 

dân chúng. Lòng tốt của ông trải rộng ra cho mọi chúng sinh. Đó 

là lý do tại sao những lời giáo huấn của ông được lưu truyền rộng 

rãi. Ngay cả những con chim Phượng hoàng và Kỳ Lân huyền 

thoại cũng đã xuất hiện trên mảnh đất mà ông cai trị, chứng tỏ rõ 

uy đức của ông. Tất cả điều này có được là nhờ ân đức vua Thuấn

 dành cho nhân dân. Bệ Hạ hỏi về loại vương miện mà vua Thuấn 

đã mang thay vì hỏi những vấn đề quan trọng hàng đầu như thế, vì 

thế thần không trả lời ngay được.”

Sống với người tốt cũng giống như được vào một căn phòng đầy

 hoa lan

Khổng Tử từng nói với Tăng Sâm, “Tử Hạ sẽ tiến bộ rất nhanh vì 

trò ấy rất thích dành thời gian để ở bên những người có đức hạnh 

cao hơn mình. Ở với những người tốt cũng giống như sống trong 

một căn nhà đầy hoa lan. Con người sẽ đồng hóa với môi trường. 

Vì vậy, một người quân tử phải cẩn thận trong việc lựa chọn 

người cùng chung sống.” Điều đó cũng đã được nói đến trong 

cuốn “Đệ tử quy”, “Thật vô cùng ích lợi nếu một người được sống

 gần những người có thiện tâm. Mỗi ngày trôi qua, đức hạnh của 

người đó sẽ một tăng, và những thiếu sót của người ấy cũng bớt đi.

 Phải sống xa những người tốt thì thật là nguy hại. Người mà bị 

đẩy vào chỗ của những kẻ tiểu nhân thì rồi cũng sẽ hư hỏng.”